Dit is de invloed van je familiesysteem op depressie en somberheid

Zijn somberheid en depressiviteit een ziekte van deze tijd, of heeft het ook met je familiegeschiedenis te maken? Een grote onbelichte kant bij depressiviteit (en alle verdrietige gevolgen van dien) gaat over de invloed van jouw familiesysteem op je gemoedstoestand. En die is vele malen groter dan je misschien denkt.

Zijn somberheid en depressiviteit een ziekte van deze tijd?

Mijn beeld is dat zwaarmoedigheid en depressiviteit van alle tijden zijn. Waar vroeger veel zaken in de doofpot werden gestopt en niet over werd gesproken, zie je dat mensen tegenwoordig veel opener zijn over hun ‘staat van zijn’. Als je niet lekker in je vel zit, wordt dat vaak gedeeld met de eerste kring van dierbaren en ook wordt hulp gezocht bij medische professionals en coaches. Echter, sommige mensen zijn heel goed in staat te verbergen dat het niet zo lekker met ze gaat. Voor de buitenwereld kan hun leven er zelfs perfect uitzien, maar de vraag is of dat van binnen ook zo door die persoon wordt ervaren.

Steeds meer mensen hebben tegenwoordig last van sombere gevoelens. In hoeverre horen die er gewoon bij en wanneer is het tijd om aan de bel te trekken?

Neerslachtige gevoelens horen bij het leven. Daar zul je nooit aan ontkomen. We leven in een wereld van dualiteiten. Oftewel, alles bestaat uit twee kanten van de medaille, bijvoorbeeld: Sterk-kwetsbaar, transparant-gesloten, controle-niet-weten/loslaten en dus ook voorspoed-tegenslag. Je hebt altijd een voorkeur voor een kant van de medaille en het maakt niet uit welke kant van de dualiteit dat betreft. Er lijkt een natuurwet te zijn, dat hoe harder je de kant van de medaille wegdrukt die je niet leuk vindt, hoe harder hij terugkaatst. Vergelijkbaar met de bal die je onder water wegdrukt. Vroeg of laat komt die toch boven. Dus als je een sterke voorkeur hebt voor sterk zijn, zal de andere kant in de vorm van kwetsbaarheid zich altijd melden. En vaak op momenten die jou niet goed uitkomen. De kunst is om de kant die je niet zo prettig vindt te omarmen. ‘Ja-zeggen’ tegen die andere kant maakt dat je ‘de bal onder water’ zelf naar boven helpt in plaats van dat de bal wordt gelanceerd op een moment waar je weinig zeggenschap over hebt. Je kunt ervan uitgaan dat de kant die je wegdrukt zichzelf altijd zal manifesteren. Als je dus zegt dat er alleen maar positieve gevoelens mogen zijn, zal de andere kant zich hoe dan ook toch aandienen. Beide kanten van de medaille horen bij het leven. De positieve gevoelens met hoop, voorspoed en lichtheid en de andere kant met neerslachtige gevoelens, wanhoop, tegenslag en zwaarte.

Wanneer moet je aan de bel trekken? Als zware en sombere gevoelens meer dan 14 dagen aanhouden adviseer ik om langs de huisarts of professional te gaan. Ook als je merkt dat je constant in secundaire emoties blijft hangen in plaats van de primaire emoties moet je je ook achter je oren gaan krabben. Een secundaire emotie dekt de primaire emotie af omdat die te groot en heftig is. Het is makkelijker om boos (secundair) te zijn, dan die afwijzing en eenzaamheid (primair) te voelen, die je juist helpen om iets te verwerken. Zie hiervoor het artikel Wat zijn emoties die schoonmaken van binnen en welke kun je beter vermijden? Ook moet er een belletje bij je rinkelen als je steeds ‘bezig’ of druk wilt zijn om zodoende maar niet te hoeven aankijken wat er feitelijk speelt.

Wat is de link tussen somberheid en je familiesysteem?

Je voelt je leeg, behoeftig en zwaarmoedig als je niet goed op jouw plek staat in het familiesysteem. Stel je een mooie fontein voor met verschillende bakken met water die elkaar bevloeien. Je voorouders staan in de bovenste bakken, daaronder je opa’s en oma’s en je biologische ouders weer daaronder. Jij staat altijd in de kindsbak onder je ouders, tezamen met je broers en zussen, halfbroers/zussen, miskramen en geaborteerde kinderen. In de bak onder jou staan jouw kinderen en daaronder weer hun nageslacht. Zo heeft iedereen een eigen en unieke plek. Als jij op jouw plek gaat staan, pak je de onzichtbare stroming op van de fontein, die zo essentieel lijkt te zijn om je vervuld en stabiel te voelen. Hierdoor zul je ook gevoelens van tevredenheid en voldoening ervaren. Door allerlei redenen kun je niet op jouw plek in de fontein staan. Je bent dan ‘opgestegen’ in de fontein en komt dan in een ‘hogere’ bak. Dit gebeurt doordat je bijvoorbeeld verantwoordelijkheid hebt overgenomen voor je ouders. Je wilde hen ontlasten (door bijvoorbeeld je somberheid niet te delen) en wellicht zelfs ‘redden’ of je ouders zagen jou als steunpilaar. Een andere manier van opstijgen is dat je een oordeel hebt over je ouders omdat je van mening bent dat hetgeen je ontvangen hebt niet voldoende was of teveel/te weinig of verkeerd getimed. Dan gun je je ouders niet hun plek. Hierdoor kom je boven hen te staan in de fontein, maar daarmee vang je de stroming van de fontein niet op. Hierdoor ontstaan negatieve en sombere gevoelens. Ook ontstaan verwarrende gevoelens: je houdt bijvoorbeeld zielsveel van ze en tegelijkertijd voel je je niet gezien of ‘ik moet het weer doen’ of eenzaamheid. Zo ontstaan ‘tekorten’ die zich kunnen uiten in vormen van depressiviteit. Zie mijn boek De fontein, vind je plek voor verdere uitleg over hoe om te gaan met gevoelens van ‘tekort’.

Hoe kan het dat de sombere gemoedstoestand van je ouders of grootouders zo'n impact kan hebben op jou als volwassene, terwijl ogenschijnlijk alles goed gaat?

Als het niet goed gaat met dierbare mensen om je heen is het vaak heel moeilijk om je geluk te nemen. Je voelt je dan schuldig want als jij gelukkig en tevreden bent, wordt het verschil tussen jou en die ander zo groot. Dat is moeilijk uit te houden. Dan is het makkelijker om jezelf in te houden en klein te maken.

Een andere mogelijkheid is dat er sprake is van overgenomen gevoelens. Dit zijn niet je eigen emoties maar je hebt ze overgenomen van iemand anders. Deze gevoelens horen eigenlijk thuis bij iemand die ook tot je familiesysteem behoort. Dit type emoties is te groot en eigenlijk niet passend bij een situatie. Ze ontstaan doordat je ‘onbewust geïdentificeerd’ bent met iemand uit je familiesysteem. Een familiesysteem accepteert het niet als iets of iemand wordt buitengesloten. Buitensluiten ontstaat omdat iemand nare dingen heeft gedaan maar ook als het verdriet te groot is bij niet genomen rouw. Dit buitensluiten wordt veroorzaakt door je persoonlijke geweten (van goed en kwaad). Het familiesysteem kent daarnaast nog een ander geweten, het zogenaamde familiegeweten. Het familiegeweten waakt over jouw fontein en wil de hele boel ‘bij elkaar houden’. Als iets of iemand wordt buitengesloten wordt het familiegeweten geactiveerd en wordt een persoon die later in het familiesysteem is gekomen, onbewust geïdentificeerd met een buitengesloten persoon. Dit gaat buiten het bewustzijn om. De persoon met wie je onbewust geïdentificeerd bent, is dan je grote liefde (zonder dat je dat zelf weet) en je leeft je leven dan volgens de dynamiek ‘ik volg je’ en ‘het zal mij niet beter gaan dan jou’. Hierbij ervaar je ook de gevoelens van die persoon. Je neemt dan bijvoorbeeld het verdriet over van de moeder die haar eerste kind verloor, of de angst van opa die in een concentratiekamp heeft gezeten of de boosheid van een ex-partner van één van je ouders uit wiens nieuwe relatie jij bent ontstaan. Hoe dit werkt is niet bekend, wel dat het zo gaat. Zie ook verder mijn boek ‘De fontein, vind je plek’. Als je er achter wilt komen of je gevoelens hebt overgenomen, kan een familieopstelling je inzichten geven in de onzichtbare patronen en dynamieken in je familie.

Neemt een kind vaker de somberheid van zijn of haar moeder of vader over?

Bij mijn weten is hier geen logica in te onderscheiden. Ieder mens heeft een zogenaamd ‘systemisch lot’. Het is mijns inziens puur willekeur wie welk systemische lot toebedeeld krijgt. De ene gaat meer voor de moeder zorgen, de ander draagt meer voor de vader of je krijgt een onbewuste identificatie in je maag gesplitst.

Stel je hebt een broer of zus (je staat dus met zijn tweeën in de kindsbak onder je ouders). Vaak zie je dat het ene kind meer voor de vader zorgt en de ander voor de moeder. Diep van binnen weet je dat je 50% je vader bent en 50% je moeder. Als het ene kind meer naar de ene ouder neigt, zal de ander vanuit onbewuste loyaliteit naar de andere ouder neigen. Niet altijd, want soms zie je bij een scheiding dat beide kinderen de ouder afwijzen waarbij ze niet wonen omdat de ouder bij wie ze wonen het niet aankan dat de kinderen evenveel van de andere ouder houden.

Ik geloof ook niet in het onderscheid dat vrouwen sneller gevoelens overnemen van anderen dan mannen. Wellicht dat het er in het dagelijkse leven anders uitziet. Een zoon die voor de moeder zorgt, gaat later relaties aan waarin hij die rol ook op zich neemt en wordt daar soms ook door de omgeving op ‘beloond’ doordat hij zo empathisch is. Een vrouw die voor de moeder zorgt en gevoelens overneemt, wordt soms als zeurderig gezien en zal minder makkelijk op haar strepen gaan staan.

Wat is de relatie tussen zelfdoding en je familiesysteem?

Ik schrik niet van zelfdoding. Ik zie de grote systemische liefde die hier vaak achter zit. Suïcide heeft meestal 2 oorzaken; een zichtbare en een onzichtbare reden. De zichtbare is bijvoorbeeld een faillissement, gezichtsverlies, verlaten worden in een relatie of een persoonlijk trauma. De onzichtbare reden heeft te maken met een onbewuste identificatie (zie hierboven). Waarom pleegt de ene zelfmoord in die situatie en de ander niet? Mijn ervaring is dat iemand die zelfmoord pleegt vaak verstrikt zit in een onbewuste identificatie. Dan wil je het jezelf niet beter laten gaan dan de ander en mag je ook niet succesvol worden, want dan zou je ‘ontrouw’ worden aan de onbewuste identificatie die je grote liefde is. Vaak volg je ook iemand in zijn of haar patroon; zelfs tot in de dood toe. Het bijzondere is dat in een opstelling bijna altijd blijkt dat de zogenaamde representant van degene die zelfmoord heeft gepleegd eindelijk innerlijke rust voelt. De persoon die suïcide heeft gepleegd wil ook niet dat hij of zij weer gevolgd wordt door een kind uit het familiesysteem. Dat risico is reëel want vaak wordt niet gesproken over de zelfmoord. Hierdoor wordt de persoon die zelfmoord heeft gepleegd buitengesloten waardoor de kans dat iemand onbewust in dienst wordt genomen om onbewust geïdentificeerd te raken met deze persoon groot is. Als jij de neiging voelt om iemand in de dood te volgen, zeg dan tegen jezelf en die persoon: ‘Ook al ga jij/ben je gegaan, ik blijf. Kijk alsjeblieft vriendelijk als ik andere keuzes maak’.

In mijn boek ‘De fontein, vind je plek’ beschrijf ik ook een andere reden waarom iemand zelfmoord pleegt. Dat is om de balans tussen geven en ontvangen te herstellen. Onbewust draagt een familiesysteem alles voor elkaar. Als het familiesysteem een disbalans kent in geven en nemen zal dit worden gecompenseerd. De schuld van het andere lid van het familiesysteem wordt dan zo ‘vereffend’.

Hoe kun je je losmaken van deze belastende familiewetmatigheden?

Het antwoord is zowel simpel als complex. Je moet op jouw plek in de fontein gaan staan. Je verzoent je met je lot en je accepteert de ‘package deal’ die je ouders zijn. De package deal is al het mooie, het minder mooie en ook alles wat je ouders je niet kunnen geven. Daar zeg je ‘ja’ op. De essentiële vraag hierbij is: ‘Wat is van jou en wat van de ander?’ Als je ouders je claimen of steken hebben laten vallen, is dat van hen en niet van jou. Dat mag je bij hen laten. Wellicht dat het zinvol is om feedback te geven en grenzen te stellen, maar daarmee gun je hen nog wel hun plek.
Vervolgens kijk je aan wat wel van jou is. Dat je te jong ‘volwassen’ moest worden, dat je je afgewezen voelt of niet goed genoeg. Dat is van jou en dat kan je altijd aan. Je hebt een antwoord op jouw vraagstukken te formuleren en daarnaast is het noodzakelijk dat je ‘het gebeuren’ ook emotioneel verwerkt. Dat doe je door je primaire emoties aan te kijken. Zie ook het artikel Loslaten wat niet van jou is, hoe doe je dat.

Hoe kun je als vriend of vriendin iemand het beste bijstaan die depressief is?

Iemand mag altijd voelen wat hij of zij voelt. Ga dus niet in discussie dat iemand zich niet zo zou moeten voelen. Dat voedt wederom de overtuiging dat deze persoon ‘het weer niet goed doet’ alsmede het gevoel van niet gezien en gehoord worden.
Als iemand het moeilijk heeft, is het vaak makkelijker om pijn te veroorzaken bij een ander door onhandig afreageer-gedrag dan de eigen pijn te voelen. Geef desgewenst feedback als je vriend(in) wegloopt van het aankijken van zijn of haar eigen pijn en daarmee andere beschadigd.

Luisteren is altijd zinvol, maar dan moet je ook wel echt luisteren. Sta op ontvangen en niet op zenden. Zeg niet dat jij dat ook hebt meegemaakt en dat het toen ook weer is goed gekomen. Of adviseren en oplossingen vinden. Gewoon naast iemand staan en meeleven zonder medelijden. Stap ook niet in de verleiding om meer hulp te bieden dan nodig is. Dat ontneemt de kracht bij de ander. Wat is gepaste hulp?

Als je merkt dat je leegloopt na een bezoek bij een dergelijke persoon kan het zijn dat de depressieve persoon nog vol in secundaire emoties zit. Daardoor stroomt jouw energie weg. Kijk dan of je iemand bij zijn of haar primaire emoties kan krijgen. En altijd verwijzen naar een huisarts en noodzakelijke professionele hulp. Of adviseer daarnaast een opstelling zodat een onbewuste identificatie aan het licht kan komen. Jij bent een vriend(in), partner of collega maar geen hulpverlener. 

Kun je voorkomen als ouder dat de somberheid uit je familiesysteem niet wordt doorgegeven aan je eigen kinderen?

Jazeker. Als jij goed op jouw plek in de fontein gaat staan, zijn jouw kinderen behoorlijk veilig. Als je bent opgestegen in de fontein, ben je behoeftig want je hebt niet op jouw plek gestaan om de fontein op te vangen. Als jij dan kinderen krijgt, voelt een baby al of je wel of niet behoeftig bent. Een kind wil alles voor zijn of haar ouders doen en zal alles in het werk stellen om voor jou te zorgen. Dat lukt echter nooit want het kind kan jouw somberheid niet oplossen omdat het niet van het kind is, waardoor de kans groot is dat het kind een oordeel over je krijgt. Het kind is dan boven jou in de fontein beland. Daarmee wordt het kind zelf behoeftig en als dit kind ook weer kinderen krijgt voelen die de behoeftigheid van de ouders. Zo worden patronen generatie op generatie doorgegeven. Ga dus stevig op jouw plek staan in de fontein. Ik denk dat de maatschappij dan nog mooier wordt, want als jij goed staat op jouw plek door bijvoorbeeld je moeder boven je te zetten, ontstaan liefdevollere en warmere relaties. Als je je vader goed boven je kan zetten in de fontein, ontstaan minder alfa-mannetjes en vrouwtjes (die de ander geen ruimte gunnen). Hierdoor ontstaat ook minder teleurstelling en frustratie in de wereld; hoe prettig!

Drie adviezen om vanuit die somberheid toch weer van het leven te gaan houden

Net als tandenpoetsen en je handen wassen zou ‘je lichaam scannen’ een onderdeel moeten zijn van je dagelijkse hygiëne. Primaire emoties zitten namelijk in je lichaam. Ze helpen je in het verwerken van situaties. Je kan vervelende gevoelens wegdrukken en verstoppen, maar dan ontstaat altijd een energielek. Je primaire emoties doorvoelen is veel effectiever want dat zorgt voor heling en schoonmaak van binnen.

Ten tweede. Op de vraag waarom het leven up’s and down’s kent, zei een wijs iemand het volgende: Dat is om je te doen beseffen dat jij niet beter of meer bent dan de meeste mensen. Het maakt je tot de menselijke maat en zorgt voor een bepaalde nederigheid. Dankbaar zijn voor wat je hebt en dat koesteren in plaats van alleen maar meer, groter en sneller.

Tot slot: Esther Perel zei heel treffend ‘als je niet nieuwsgierig bent naar jezelf, naar wie je nog meer bent dan je dacht, gebeurt er niets. Want zekerheid is de vijand van de verandering’. Zie de somberheid als een mogelijkheid tot groei en uitbreiding van je potentieel.