Samengestelde gezinnen: zo vindt iedereen zijn plek

In een samengesteld gezin lopen meerdere biologische systemen in het dagelijkse leven door elkaar. Op het systemische niveau zijn de fonteinen gescheiden. De niet biologische leden van een familie horen bij het lot van de persoon uit het biologische systeem.

Wat is een 'patchwork familie' en is het een nieuw familiesysteem op zichzelf?


Een patchwork familie is een samengestelde familie in wat voor vorm dan ook, waarbij voorbij de bloedbanden wordt gegaan. In het verleden bestond in Nederland een traditioneel gezin in veel gevallen uit een biologische vader, een biologische moeder en de daaruit voortgekomen kinderen. Simone de Beauvoir zei al dat levenskunst het vinden van lef is, om te breken met het ‘ideaal’ en leren te luisteren naar je eigen waarheid. Dit in combinatie met de maatschappelijke ontwikkelingen over de eeuwen heen zijn nieuwe samenlevingsvormen ontstaan. Door overlijden of scheidingen kunnen nieuwe partners het leven verrijken en komen stiefkinderen in het gezin of half-broers en zussen bij een tweede of derde leg. Maar denk ook aan twee vaders of moeders die het gezin bestieren waarbij de persoon die als donor heeft gediend wellicht ook een rol speelt in het gezin. En vergeet ook niet de bonusopa’s en oma’s etc. 


In een biologisch systeem stroomt een onzichtbare ‘fontein’. Doordat ouders het leven hebben doorgegeven staan zij in een hogere bak van de fontein. Stel je een fontein voor met verschillende lagen die elkaar met water bevloeien. De bovenste bakken zijn van de voorouders, daaronder staan de vier biologische opa’s en oma’s. Dan volgt de bak van de biologische ouders en jij staat altijd als kind in de kindsbak onder je ouders, inclusief overleden kinderen, half-broers en zussen, miskramen en geaborteerde kinderen. Stiefkinderen of geadopteerde kinderen staan niet in jouw fontein, maar in hun eigen biologische fontein. De bak onder jou is voor jouw kinderen, miskramen, geaborteerde kinderen en daaronder staan de kinderen van de bak erboven. Zo heeft iedereen een eigen plek, op volgorde van geboorte en in de juiste bak. 


Je kan uittekenen dat iemand waar het structureel goed mee gaat in het leven (en iedereen heeft wel eens pech) op zijn of haar eigen en unieke plek staat in de fontein. Als iemand om wat voor reden dan ook op een andere plek is gekomen in de biologische fontein kan je vaak voorspellen dat dat leven heel erg op eigen kracht wordt geleefd (ik doe het wel alleen) en vaak een patroon kent van pech, gedoe en meestal ook lichamelijke klachten. Voor verder uitleg, zie mijn boek De fontein, vind je plek.

In een samengesteld gezin lopen dus meerdere biologische systemen in het dagelijkse leven door elkaar. Op het systemische niveau zijn de fonteinen gescheiden. De niet biologische leden van een familie horen bij het lot van de persoon uit het biologische systeem. Het lot kun je definiëren als alle omstandigheden waardoor je tot op de dag van vandaag bent geworden wie je bent met alle mooie en minder aangename zaken. Je lot overkomt je niet alleen; je hebt er zelf ook invloed op door je eigen houding en acties. 



Een patchwork familie klinkt zo gezellig, maar wat zijn de valkuilen? 


Het lot heeft de kinderen met elkaar verbonden doordat hun eigen biologische ouders ‘aan de slag zijn gegaan’. Doordat de kinderen de bloedband met hun vader of moeder delen delen schept dat een onlosmakelijke binding. De liefde tussen broers en zussen is in de diepte bijna altijd heel zuiver en diep, hoewel het er in het dagelijkse leven heel anders uit kan zien. Hun loyaliteit is groot. In een opstelling is dit goed zichtbaar te maken. De loyaliteit naar stieffamilie is meestal een loyaliteit vanwege de vereffening in de balans van geven en ontvangen en soms omdat je geen andere keuze hebt. De onzichtbare wetmatigheden die verscholen zijn in een biologisch familiesysteem zijn echter niet van toepassing op stieffamilie.


Het lot kan zijn dat ouders gaan scheiden. Met wat geluk vindt een ouder een nieuwe partner en zij besluiten met elkaar in een huis te gaan wonen, dan wel het leven te delen. De eerste valkuil is dat het ‘nieuwe gezin’ opeens van elkaar moet gaan houden. Dat moet groeien en is er nooit opeens. De nieuwe partners vinden elkaar dan wel heel leuk, maar dat is niet vanzelfsprekend voor de mensen eromheen. Bij een kind kan jalousie of verdriet ontstaan omdat mama of papa opeens ook van die ander houdt inclusief zijn of haar eventuele kinderen waarbij de ongeschreven regel geldt dat alle kinderen ‘gelijk’ worden getrokken. 
Een andere valkuil is dat de nieuwe partner denkt dat hij of zij voor de kinderen van de ander gaat. Systemisch gezien is een nieuwe relatie nog geen nieuw systeem. Pas als een kind uit de nieuwe relatie is ontstaan, gaat het nieuwe systeem voor het oude systeem. Dus zolang de nieuwe relatie geen kind heeft gegeven, gaan jouw kinderen uit de vorige relatie voor de relatie met de nieuwe partner. Dus bij het stellen van prioriteiten zorg je in eerste instantie voor je kinderen en dan pas voor je nieuwe partner. Dan blijft de fontein vloeiend stromen. 


Hieruit vloeit ook de volgende valkuil voort: Jij als stiefvader/moeder etc. bent nooit de ouder van het kind. Je mag een belangrijke rol op je nemen, maar je bent nooit de ouder van dit kind. De biologische ouder is altijd de enige juiste voor het kind, ook al heeft die betreffende ouder wellicht steken laten vallen. Praat altijd positief over de biologische ouder wiens taken je wellicht geheel of gedeeltelijk mag waarnemen. Jij bent de bonusvader of bonusmoeder en niet de vader of moeder van dit kind. Ken je plek. Elk kind is 50% de biologische vader en 50% de biologische moeder. Als het kind die afwijst (omdat jij teveel ruimte inneemt en de biologische ouders hun plek niet gunt), wijst het kind zichzelf af en gaat het nooit tevreden worden over zichzelf. Dit principe is ook van toepassing op bonusopa’s en oma’s.



Welke familieleden hebben het meest te lijden binnen het patchwork-systeem? 


Elk mens, inclusief jijzelf moet een antwoord vinden op het lot dat bij jou hoort. Het doet er niet toe of het ene lot zwaarder is dan het andere; jij moet jouw lot aankijken. En wat jij niet draagt, wordt overgenomen door iemand van de familie. Wegkijken van je lot verzwakt je uiteindelijk alleen maar. 


Kinderen uit de voorgaande relatie lijden relatief vaker in een patchwork-systeem vanwege mogelijke loyaliteitsconflicten. Ze mogen in de nieuwe setting vaak niet altijd tonen dat ze evenveel van hun biologische vader als biologische moeder houden. Houd goed in de gaten dat de kinderen zich vrij voelen om naar de andere biologische ouder te gaan. Kinderen voelen zich immers veilig als beide ouders elkaars plek respecteren. Zie ook het artikel Wanneer voelen kinderen zich veilig?


Een andere lijdensweg ontstaat als de partner bij de andere partner opdringt dat hij/zij nu ook de vader of moeder van zijn of haar kind moet zijn. Hiermee gaat de verhouding tussen geven en ontvangen volledig uit balans. Een relatie is een constante uitwisseling van geven en ontvangen (zie het artikel Dit is waarom kunnen ontvangen de basis is voor elke gezonde relatie). Op het moment dat je ‘ouderschap’ opdringt (de moeder neemt te veel, waardoor de stiefvader moet geven), kan een patroon ontstaan waarbij de stiefvader de balans tussen geven en ontvangen ‘herstelt’ door teveel te nemen van bijvoorbeeld de dochter. Ik zeg niet dat dit gebeurt, maar dit kan een mogelijke oorzaak van grensoverschrijdingen zijn.



Heb je 3 adviezen waar elke patchwork familie iets aan heeft? 


Gun iedereen zijn of haar eigen plek. Blijf op jouw plek staan in die onzichtbare fontein. Jouw plek is uniek en eigen en mag door niemand anders worden ingenomen. Net zoals jij de plek van een ander niet mag innemen. Je laat bij de ander wat van de ander is en kijkt aan wat van jou is. De kunst is om daarbij goed met je primaire emoties om te gaan. Hoe je dat kunt doen, kun je lezen in ‘De fontein, vind je plek’.


Het tweede advies: Je mag altijd feedback geven en grenzen stellen als situaties je niet aanstaan. Daarmee behoudt de ander de plek waarbij je wel je grenzen aangeeft. Iets loopt uit de hand omdat we pas in een te laat stadium aangeven wat het met ons doet. En vaak is het dan ongezouten kritiek en niet de waardige feedback waarbij je handelt vanuit je volwassen-rol en de ander ook op een volwassen manier benadert. Of het mondt uit in klagen of manipuleren terwijl je ook kunt vragen wat je nodig hebt.

Tot slot: Creëer met elkaar een cultuur die gezamenlijk wordt gevormd. Een kind snapt echt dat er in verschillende ‘huizen’ andere regels en waarden gelden, maar handhaaf de basale grenzen en afspraken die gemaakt zijn tussen de biologische ouders en pas die ook toe in het samengestelde gezin. Grenzen geven duidelijkheid en daarmee voorspelbaarheid en veiligheid.



Wat voor moois kan een patchwork familie je brengen?


Een patchwork familie zorgt ervoor dat je een bredere blik op de wereld krijgt. Wat iemand gewend is, vindt een mens immers gewoon, of dat nu gezond is of niet. Door een patchwork familie wordt het wereldbeeld uitgebreid waardoor je leert om verder te kijken dan je neus lang is. Wellicht dat je daardoor minder snel (ver)oordeelt, en wellicht al vroeg hebt geleerd, dat er vele manieren zijn om een waardig leven te leiden. Ook leer je ‘het delen’ met anderen. 


Een bonusouder, bonusopa/oma of stiefbroer of zus etc. kunnen rollen vervullen die je steunen en sterker maken. Ze kunnen zorgen voor een bedding die je wellicht niet eerder hebt gevonden. Ze kunnen je stimuleren, aanmoedigen, plagen, uitdagen, liefdevol opvangen, je wonden verzorgen, troosten en je een standje geven als dat nodig is, wat een biologische ouder soms niet kan geven. 
Het mooiste is dat je leert om in verbinding te zijn met mensen en hen te respecteren om wie ze zijn. Je vermogen om ten diepste in verbinding te zijn met anderen, is echter wel afhankelijk hoe jij je innerlijk met je biologische moeder hebt verbonden. Dat doe je door de ‘package deal’ aan te nemen die ze is: al het mooie, het minder mooie en alles waar je naar verlangt en wat ze niet kan geven.

Als je ja zegt tegen deze package deal, ben je innerlijk met je moeder verbonden. Hoe je je met haar hebt verbonden, bepaalt ook hoe je je met jezelf hebt verbonden en met anderen kunt verbinden. Dus in welke ‘constructie’ je ook zit, werk aan je innerlijke houding naar je biologische moeder. Wees ook dankbaar voor al het goede dat je ontvangt van andere mensen uit de patchwork familie. Dat hoeven ze niet te geven, maar doen ze vaak vanuit een liefde en respect naar jou toe. 


Tot slot, hoe toepasselijk in het patchwork kader een gezegde van de Dalai Lama: ‘give the ones you love wings to fly, roots to come back and reasons to stay’.